Grensoverschrijdend gedrag was in de afgelopen periode bijzonder in het nieuws. Het TV-programma The Voice. De directeur voetbalzaken bij Ajax, Marc Overmars. Mannen die in een machtspositie zich tegenover afhankelijke, kwetsbare kandidaten of deelnemers aan The Voice of werknemers bij Ajax ernstig verwijtbaar fout hebben gedragen. Maar waarom kwam dat nieuws niet eerder naar boven?
Wat is het principe?
De reden daarvoor is het principe dat bekend staat onder de drogreden of bias victim blaming. Bij victim blaming worden slachtoffers schuldig bevonden aan hun eigen leed. Je wordt er zelf schuldig aan bevonden dat je bestolen of dat je seksueel ongewenst bejegend bent. Vragen of opmerkingen als “had je maar niet zo moeten opscheppen over je dure horloge” of “had je maar niet zo’n kort rokje moeten dragen” of “waarom heb je dan toch ook dat geld overgemaakt” zijn typische reacties die bij victim blaming passen.
De anderen
Het is een wat vreemd principe. Mensen denken met kritische vragen het slechtoffer misschien te helpen. Om iets te kunnen verklaren. Ook voor henzelf. Het geeft mensen het gevoel toch controle te hebben over die vervelende situaties. Je schept een eigen gevoel van veiligheid: ik pronk niet met dure spullen , dus ik word niet bestolen of ik draag niet zo’n kort rokje, dus ik word niet ongewenst benaderd. Het sust ook het eigen schuldgevoel: ik kan er niets aan doen, want hij of zij heeft zich niet conform de regels gedragen en dus is het hem of haar overkomen. Het geeft ons het gevoel als groep te opereren en het slachtoffer heeft zich door de groepsregels niet te volgen buiten de groep geplaatst. De gedachte dat het slachtoffer het er wel naar gemaakt heeft, is immers makkelijker te dragen dan dat het jezelf zou kunnen overkomen.
Rechtvaardige wereld
Ook het willen geloven in een rechtvaardige wereld kan een rol spelen bij het verleggen van de schuld bij het slachtoffer. Ook kan de zaak makkelijker worden afgedaan door te stellen dat het de eigen schuld is van het slachtoffer. De dader hoeft dan niet gestraft te worden. Daar zou je weer voor in actie moeten komen. Laten we gewoon niet meer zo opscheppen over dure spullen en de volgende keer geen kort rokje meer dragen, dan is het opgelost.
Het slachtoffer
De slachtoffers zijn ook behept met het principe van de victim blaming. Ze weten dat ze vragen zullen krijgen in de trant van “waarom liep je daar dan ook alleen ’s nachts?” of “waarom heb je niet eerst de bank gebeld voor je het geld overmaakte?”. In hun schuldbewustzijn vragen deze slachtoffers zich af of het inderdaad niet aan hun eigen schuld te wijten is. Hadden ze er zelf aanleiding toe gegeven aangerand te worden? Hadden ze misschien toch niet anders? Wat als ze niet door dat straatje waren gelopen maar door een andere straat? Om die reactie van anderen en om het eigen schuld- en schaamtebesef wordt er vaak geen ruchtbaarheid gegeven aan het ongewenste gedrag. Nog los van de gedachte dat het slachtoffer bij The Voice toch nog graag in de finale wil staan of bij die mooie club Ajax in dienst wil blijven.
Pijn
Het doet dan ook pijn voor die slachtoffers te horen dat het toch wel erg is dat Ali B. nu publiekelijk beschadigd is of dat supporters of medewerkers van Ajax aangeven dat Overmars nu beschadigd is, terwijl hij toch zoveel voor Ajax betekend heeft. Slachtoffers voelen dan nog meer dat zij daaraan schuldig zijn: hadden ze nou maar niet………
Te voorkomen
Om victim blaming te voorkomen kun je er alleen maar op hameren dat de schuld toch echt ligt bij de dader. Hoe kort het rokje ook was of hoe naakt ook de naar het vriendje gestuurde naaktselfies was, het rechtvaardigt geenszins het grensoverschrijdend gedrag of het doorsturen van die selfie. De dader is de dader en het slachtoffer blijft het slachtoffer.
Om deze slachtoffers het best te helpen en hen te steunen is het vooral goed om hen hun verhaal te laten doen. Het is het beste, dat je een luisterend oor biedt en dat je vooral niet oordeelt. Laat het slachtoffer het feitelijk verhaal vertellen en de gevoelens daarover uiten. Zorg zeker niet dat de dader toch de rol van slachtoffer krijgt.
